Pałac w Wodzisławiu Śląskim

---

Stary zamek

Pierwsze wzmianki o zamku wodzisławskim wskazują na jego powstanie, które miało miejsce prawdopodobnie z inicjatywy księcia opolsko-raciborskiego Władysława, w samym początku istnienia miasta, około roku 1257. Warto zauważyć, że przed budową zamku, na obszarze tzw. Starego Wodzisławia bądź Grodziska, istniał gród obronny, który niestety został zniszczony przez najazd Tatarów w 1241 roku.

Za najstarszą część wodzisławskiego zamku uznawany jest kopiec, który znajduje się w Parku Miejskim, około 40 metrów na południe od pałacu. To właśnie na tym kopcu mogła znajdować się pierwotnie drewniana wieża mieszkalno-obronna. Obiekt ten nie przetrwał do naszych czasów, jako że został spali w drugiej połowie XV wieku przez grupę rycerzy-rabusiów.

Zamek został odbudowany prawdopodobnie przez księcia Jana IV, który, po utracie swoich ziem karniowskich, przeniósł swoje zainteresowania do Wodzisławia, gdzie spędził ostatnie dziewięć lat swojego życia, aż do roku 1483. Właściwe znaczenie zamku wzrosło w 1502 roku, kiedy to król Władysław II Jagiellończyk postanowił przekazać go swojemu kanclerzowi Janowi Schellenbergowi w uznaniu za wierną służbę oraz z miastem i pobliskimi dobrami.

Szczytową formą zamku wodzisławskiego był XVI wiek. W tym okresie zamek obejmował bramę, zbrojownię oraz budynek główny z pomieszczeniami reprezentacyjnymi, sypialniami, kancelarią i innymi istotnymi pokojami. Zamek prezentował się okazale, jako obiekt wielokondygnacyjny. W jego otoczeniu znajdowała się także kuchnia, dwie stajnie, drewutnia oraz kuźnia. Cała konstrukcja była otoczona fosą, zwieńczoną mostem, co nadawało jej dodatkowego uroku.

W 1602 roku zamek stał się własnością węgierskiego szlachcica Jerzego Plaweckiego (Horváth-Palocsay), który równocześnie był właścicielem Plawca i Niedzicy. W XVII stuleciu, w obliczu działań wojennych związanych z wojną trzydziestoletnią, zamek przeszedł przez trudne czasy. Niestety, w 1648 roku został zburzony przez Szwedów, co było znaczącym uderzeniem w jego historię. Po odbudowie, obiekt nigdy już nie odzyskał swojej dawnej świetności.

Na końcu XVII wieku zamek przeszedł w ręce prymasa Węgier Georga Szelepcsényi (1668–1685), a następnie cesarza Leopolda I Habsburga. W 1685 roku przekazał on częściowo skonfiskowane dobra wodzisławskie swojemu bliskiemu znajomemu, księciu Ferdynandowi Josephowi von Dietrichsteinowi, za kwotę 75 tysięcy guldenów. Oficjalne przekazanie dóbr z rąk cesarza leży na kartach historii w roku 1696, kiedy to po dodatkowej dopłacie 75 tysięcy guldenów, formalnie przejął te tereny.

Pałac Dietrichsteinów

Na miejscu starożytnego zamku, Dietrichsteinowie, którzy byli ówczesnymi właścicielami Wodzisławskiego Państwa Stanowego, postanowili wzniesć nową rezydencję. Prace budowlane zostały zlecone przez wnuka księcia Ferdynanda Józefa Dietrichsteina, hrabiego Guidobalda Józefa von Dietrichsteina (1717-1773). Pałac, który został wzniesiony, zaplanowano w kształcie wydłużonego prostokąta o wymiarach 52,8 x 17,4 m, przy czym jego styl nawiązywał do europejskiego baroku klasycyzującego, popularnego we Francji.

W testamentowym zamku, jeszcze przed rozpoczęciem budowy nowej rezydencji, miało miejsce ważne wydarzenie – 4 listopada 1743 roku hrabia zawarł związek małżeński z Mają Gabrielą Henckel von Donnersmarck, przedstawicielką zamożnego rodu. W 1745 roku Wodzisław, podobnie jak niemal cała Silesia, przeszedł pod władzę Prus. W związku z podpisaniem pokoju drezdeńskiego zorganizowano uroczystość na wodzisławskim zamku, w której uczestniczyła lokalna szlachta oraz duchowieństwo. W opisie tego wydarzenia pojawiły się wzmianki o trwającej budowie nowej siedziby Dietrichsteinów.

Nowa rezydencja powstała na gruntach miejskich, na północ od starego zamku, a prace budowlane trwały od 1744 do 1747 roku. Ukończenie budowy pałacu, zrealizowanego według projektu morawskiego architekta Franciszka Antona Grimma (1710-1784), czyni go być może pierwszą konstrukcją w stylu klasycystycznym na ziemiach polskich. Ten wolnostojący obiekt, zaprojektowany w popularnym stylu francuskiego baroku klasycyzującego, miał być symbolem prestiżu rodu. Stary zamek został zburzony, a na jego miejscu utworzono pałacowe ogrody, być może z wykorzystaniem części kamieni pozyskanych podczas rozbiórki. Dietrichsteinowie zachowali posiadłość do roku 1772; później zamek zmieniają właścicieli co kilka lat.

W 1822 roku, podczas wielkiego pożaru miasta, pałac, będący wówczas w rękach Ernesta von Strachwitz, ucierpiał, gdyż płomienie zniszczyły dach oraz pierwsze piętro. Mimo to, cztery lata później obiekt został odrestaurowany. W latach 1860-1881, kiedy właścicielem dóbr wodzisławskich był Ernest Brauns, część pomieszczeń pałacowych była wykorzystywana na potrzeby magistratu. Po jego śmierci w 1881 roku, pałac stał się pełnoprawną siedzibą magistratu aż do 1974 roku. W 1906 roku obiekt został wykupiony przez władze miejskie i przekształcony w różne urzędowe biura oraz mieszkania dla urzędników. W czasie II Rzeczypospolitej, a także w trakcie II wojny światowej, pałac pełnił funkcję siedziby policji.

We wrześniu 2018 roku rozpoczęto gruntowną rewitalizację historycznego budynku. Do momentu przystąpienia do remontu, w gmachu mieściły się siedziba Urzędów Stanu Cywilnego oraz Muzeum. W przyszłości ma się tam znajdować wyłącznie pomieszczenie Muzeum. 19 sierpnia 2019 roku na budowie miało miejsce niebezpieczne zdarzenie: zerwał się gzyms oraz zawaliło się około 50-metrowe rusztowanie od strony ul. Kubsza. Dwa osoby pracujące na budowie odniosły obrażenia. Zawalone rusztowanie zablokowało ulicę oraz plac przed pałacem, a także uszkodziło trzy zaparkowane samochody. Na szczęście w tym momencie nikt nie przechodził w pobliżu. Specjalna komisja miała przeanalizować przyczyny tego incydentu.

Na dzień 30 lipca 2022 roku budynek został oficjalnie oddany do użytku po zakończonym remoncie. Parter tego zabytku przeznaczono na muzeum, w którym można znaleźć wystawy stałe. Z kolei pierwsze piętro, które dawniej pełniło rolę administracyjną i służyło do udzielania ślubów, po aktualizacji zmieniło swój charakter. Obiekt w obecnej wersji oferuje sale reprezentacyjną oraz koncertową, w których odbywają się spotkania, konferencje oraz koncerty dla 100-150 osób, a także pomieszczenia wystawiennicze z ekspozycjami czasowymi poświęconymi historii regionu wodzisławskiego. Na wyższych piętrach znajdują się biura administracyjne, Centrum Nauki i Techniki „SOWA” oraz sala multimedialna. Ostatnie piętro służy pracownikom Muzeum w Wodzisławiu Śląskim jako sale warsztatowe, wykorzystywane między innymi do prac archeologicznych. Dzięki zastosowaniu bezprogowych drzwi, windy oraz odpowiednio przystosowanych toalet, budynek stał się dostępny dla osób niepełnosprawnych.

Architektura

Pałac, o którym mowa, jest piętrową budowlą zaprojektowaną w stylu klasycyzmu, o wydłużonym prostokątnym kształcie, którego wymiary wynoszą 52,8 na 17,3 metra. Jego struktura jest zbudowana z materiału murowanego oraz tynkowanego, co nadaje mu elegancki wygląd.

Fasada pałacu cechuje się symetrią oraz piętnastoma osiami, z ryzalitem wejściowym, który jest subtelnie zaznaczony trzema osiami. Na parterze znajduje się gzyms, który wyraźnie oddziela tę część budynku. Ponadto, wszystkie okna są obramowane, a nad nimi góruje belkowanie, co nadaje całości wyjątkowego charakteru.

Ryzalit jest zwieńczony trójkątnym przyczółkiem, w którym umieszczono kartusz z herbami, przedstawiającymi postacie budowniczego, Guidobalda von Dietrichstein (1717-1773, L) oraz jego żonę, Margaretę Marię Henckel von Donnersmarck (1719-1748, P). Portal wejściowy jest zamknięty półkoliście i otoczony podwójnymi pilastrami, które wspierają belkowanie.

Elewacja od strony parku ma jedenaście osi i ryzalit, który został podzielony kanelowanymi lizenami. Przyczółek w górnej części ryzalitu zdobi okulus, co nadaje budowli lekkości i elegancji. Dach pokryty jest dachówką i ma konstrukcję czterospadową oraz dwuspadową. Architektura budowli przypisuje się prawdopodobnie Antonowi Grimmowi, architektowi czynnemu w Morawach.

Podczas przebudowy, która miała miejsce w latach 2018-2022, konstrukcja dachu została zmieniona, przywracając mu kształt łamany, typowy dla architektury polskiej. Wprowadzono także okna, które mają formę tzw. lukaryn i bawolich oczu. Zmiany te umożliwiły efektywne wykorzystanie przestrzeni dwóch pięter poddasza, co znacząco wpłynęło na funkcjonalność całego obiektu.

Muzeum w Wodzisławiu Śląskim

Muzeum w Wodzisławiu Śląskim ma swoje korzenie w Izbie Regionalnej, która była prowadzona przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Wodzisławskiej. Od momentu swojego powstania w 1971 roku, muzeum miejskie stało się miejscem, gdzie na stałe prezentowane są różnorodne ekspozycje związane z bogatą historią regionu Wodzisławia oraz Ziemi Wodzisławskiej.

W ramach swojej działalności, placówka organizuje liczne wystawy czasowe, wernisaże oraz konferencje naukowe, co sprawia, że muzeum jest aktywnym ośrodkiem kultury. Każdego roku w czerwcu, w czasie Dni Wodzisławia Śląskiego, odbywa się niezwykłe wydarzenie — Noc w Muzeum, które cieszy się dużym zainteresowaniem mieszkańców oraz turystów.

Muzeum posiada bogate zbiory, w tym pamiątki archeologiczne, etnograficzne oraz historyczne, związane z obszarem powiatu wodzisławskiego i okolic. Wśród stałych ekspozycji muzealnych można znaleźć ciekawe tematyczne wystawy, takie jak:

• „Pradzieje ziemi rybnicko-wodzisławskiej”,
• „Wczesnośredniowieczne grodzisko Gołęszyców w Lubomi”,
• „Życie codzienne w średniowiecznym mieście na przykładzie Wodzisławia”,
• „Wodzisławska Czarownica”,
• „W XIX w. w salonie mieszczańskim”,
• „Z dziejów śląskiego rzemiosła”,
• „XX wiek w Wodzisławiu”.

---

Oceń: Pałac w Wodzisławiu Śląskim

---